**** کیخسرو – بخش اول

کیخسرو، آخرین فرمانروای میترایی ایران است و کتاب حماسی شاهنامه از پادشاهی کیومرث تا کیخسرو، دارای فضای میترایی است. به روزگار کیخسرو، هماهنگونه که به روزگار فریدون بوده است، دیگر دشمنان جملگی منکوب می گردد و ایران و توران بر زیر یک لوا در می آید.

سرگذشت کیخسرو و کناره گیری وی از پادشاهی با سرگذشت ((یودهیشترا)) (1) راجه بزرگ و مقدس پاندویی، و جنگ مشهور میان او و عموزادگان کورویی اش مشابه است.

در طول سالیان دشنمی میان دو حکومت، که در اصل از یک نژاد و یک نیا بودند، به آخرین جنگ که می توان آن را جنگ سرنوشت نامید، در هر دو اثر مهابهاراتا و شاهنامه، هاله ای از قدس و کمال است که سیمای کیخسرو و یودهیشترا به هم مانند است، مشابهت شگرف این دو اسطوره از نظر خویشاوندی فرهنگی، جالب است.

هر دو پس از کامروایی و پیروزی بر دشواری های و خاصه پس از کامیابی و نابودی دشمن، دست از پادشاهی و فرمانروایی می کشند و در میان حیرت نزدیکان خود، راهی را فرا پیش می گیرند و همراهان نخست پیشترینه باز می گردند. خطرهایی را که در کمین روندگان است و همراهان صمیم که در راه یکی از پی دیگری از پای در می آیند، در هر دو آن یکی است.

پاندوان (2): هر پنج برادر و دروپادی و سگ، هر هفت به جانب برآمدن آفتاب روان شدند، یودهیشترا، پیشاپیش بی اینکه به واپس بنگرد، همچنان پیش می رفت و از پی او بهیما سینا (3)، سه دیگر آرجونا (4)، چهارم ناکولا (5)، پنجم ساهادوا (6)، ششم دروپادی (7) و هفتم سگ ... سرانجام به کوه هیماچالا، آنگاه کوه و از پی کوه، به ناگاه دروپادی از پای در می آید، بهیما پرسید که : این زن مقدس گناهش چه بود، که از همرهی بازماند؟ یودهیشترا گفت : او گناهی نداشت به جز اینکه در میان برادران با آرجونا محبت از همه بیش داشت.

به هرچند مرحله، یکی از پای در آمد و سرانجام همین یودهیشترا ماند با سگی که به همراه وی بود. این سگ به باطن ((فرشته نیکی بود)) از برای آزمون راجه، که آن موجود را حیوانی پلید نداند و خود را بر او ارجی ننهد. حتی وقتی که می بیند جملگی عزیزانش، یکی پس از دیگری، از پای در می آیند، لیکن سگ همچنان با راجه پیش می آید و آنگاه خداوندگار ((ایندرا)) به پیشواز می آید و دعوت به فردوس برین می کند، راجه می گوید : پس این سگ کجا می رود؟ ایندرا پاسخ می دهد : بهشت جایگاه این جانور پلید نیست، راجه می گوید : این جانور به گفته شما پلید است، لیکن تا پایان راه با من همراه بوده است، این از انصاف بسی به دور است که من چنین همراهی را که تا پایان راه با من بوده است، پشت سر گذارم، و سگ در این هنگام به فرشته خیر، جای می پردازد.

و کیخسرو، آنگاه که دشمنان را از پای در می آورد و کین پدر می گیرد و بر سریر پادشاهی تکیه می زند، به فکر فرو می رود که جمشید، که پیش از وی به پادشاهی عالم رسید، بر ابر و باد و مرغ و ماهی فرمان می راند، لیکن مقام بلند شاهی و قدرت، سبب شد وی به اغوای شیطان قدرت، خود را خدای انگارد و چنین پندارد که هرچه در عالم از او به یادگار مانده است، تنها خود وی نه هیچ نیروی دیگری وی را یار بوده است، لذا فره سعادت خدایی از وی برتافت و ضحاک بر وی چیره آمد و ملک از دستش بیرون رفت.

کی کاووس، نیای وی به آهنگ عروج بر آسمان شد و روزگارش تباه گردید، جهانی که بر هیچ کس نمی پاید و آنچه برجای می ماند، نام نیکوست.

من آن نگین سلیمان به هیچ نستانم

که گاه گاه برو دست اهرمن باشد (8)

شبهای دراز بیدار می ماند، به درگاه خداوند می نالید :

جهان دار شد پیش برتر خدای

همی خواست تا باشدش رهنما

همی گفت کای کردگار سپهر

فروزنده ماه و خورشید و مهر

ازین شهریاری مرا سود نیست

گر از من خداوند خشنود نیست

تا آنکه به رویای صادق، سروش وی را رهنمون می آید :

بخفت او و روشن روانش نخفت

که اندر جهان با خرد بود جفت

چنان دید در خواب کورا به گوش

نهفته بگفتی خجسته سروش

که هرگاه می خواهی پایان کارت خوشبختی باشد، به هرچه ترا به سوی بدی و خودکامگی می کشد و چشم را می فریبد، رخ برتاب، گنج را به نیازمندان ده، از مقام و سلطنت چشم بپوش و راه خداوند پیش گیر و از هرآنچه ترا از حق بازد دارد، روی برتاب، و کیخسرو به فرمان سروش چنین می کند و دست از تخت و تاج سلطنت می شوید و به راه می افتد.

1- Yudhishtira

2- Panduan

3- Bhima sina

4- Argona

5- Nakula

6- Sahadeva

7- Drupadi

8- از حافظ است

انتشارات سوره مهر چاپ سال 81

تألیف : مهرداد اوستا

به کوشش : بهروز ایمانی

تایپ : سایه

*** اشکانیان

اشکانیان، این ایرانیان شریف و دلیر و آزاده بودند که توانستند کشور را با شکستی که از اسکندر مقدونی یافته بود، بازسازی کنند. هر چند اسکندر، شاهنشاهی هخامنشی را یکسره منقرض کرد، اما سرانجام به پایمردی سکایی میترایی بود که ایران، از پس جنگ های متوالی و بی امان آزاد شد. آنان توانستند جانشینان اسکندر را که از فرزندان ((سلوکوس نیکاتر)) (1) سردار نام آور اسکندر بود، برجای خود بنشانند. با تدبیر همین نیکاتر بود که اسکندر توانست لشکریان بی شمار هخامنشی را در هم بشکند، و نیکاتر توانست برجای وی بنشیند و سرزمین ایران و شام را به زیر فرمان خود در آورد و پس از اسکندر، به جانشینی وی، بر ایران، فرمانروایی کند.

پارتیان (اشکانیان) با نبردهای پی در پی، سلسله سلوکی را از میان برداشتند و سرزمین ایران را به استقلال رسانیدند، استقلالی که پایه گذار یکی از برترین و مقتدرترین قدرت در عالم آن روزگار بود، قدرتی که بارها امپراتوری بزرگانی همچون امپراتوری رم را در هم شکست.(2) پارتیان سکایی، بنابر آیین مقدس خود، یعنی میترایی، توانستند قدرت مرکزی را، که تمام قدرت را به دست شاه و درباریان محدود می ساخت، برون آورند و به ایالات، استقلال بخشند که در سیاسیت اداری کشور، سهیم و در سرنوشت کشور، شریک بودند. حکومت آنان در عین حال، مستقل از نظر امور اقتصادی و فرهنگی، از والاترین نمونه های حکومت ها در آن روزگار به شمار می آمد.

هر یک از این ایالت ها، دارای نماینده ای در مرکز با نام مجلس مهستان بودند که سرنوشت کلی حکومت را در اختیار داشتند. محدود ساختن قدرت شاهان از جمله تدابیر آنان بود. در مجلس مهستان، طبقات مردم، کشاورزان، پیشه ورزان، چوپانان تا سپاهیان و بازرگانان، برگزیده می شدند که سرنوشت اداره کشور پهناور ایران را در عهده داشتند.

1- Seleucos nikater

2- درباره پارتیان رک: ایران از آغاز تا اسلام: تألیف ر.گیرشمن، ترجمه دکتر محمد معین، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ نهم، 1372، ص 285.

منبع : مهر و آتش

انتشارات سوره مهر چاپ سال 81

تألیف : مهرداد اوستا

به کوشش : بهروز ایمانی

تایپ : سایه