آیین ایرانیان پیش از مزدیسنایی، و فضای دوگانه اساطیری در شاهنامه

پیش از آیین مزدیسنایی (زرتشتی) در ایران، آیین اقوام آریایی ایران در شمال، مشرق و جنوب و جنوب شرقی و شمال غربی، آیین میترا بود. اقوام کاسپی، دوایی، سکایی که از آن سوی هندوکش گرفته تا سراسر جنوب روسیه، شبه جزیره بالکان، از شمال تا جنوب کشورهای رومانی، بلغار و یوگوسلاوی، آلبانی، چک – اسلواکی، خوارزم، خراسان بزرگ و بلوچستان، پاکستان، افغانستان، سمنان، دامغان، بسطام، و خراسان امروز، گرگان، مازندران، گیلان و آذربایجان را از شمال فرا گرفته بودند، میترایی مذهب بودند. همچنان که می دانیم، اینان نخستین قومی بودند که آیین شکارافکنی، دامداری و زراعت را رونق بخشیدند و از بیست قرن پیش از میلاد مسیح، با رام ساختن اسب، گاو و گاومیش به اروپا حمله ور شدند و تا شبه جزیره ایتالیا و یونان پیش رفتند. یونانیان که سپاهیانی را سواره بر اسبان تکاور می دیدند، چون تا بدان روزگار، اسب را ندیده بودند، می پنداشتند که با آفریدگانی فوق طبیعی، روی در روی هستند.

 یک موجود که با تنه اسب و انسان است، و از آنجا که این آفریدگان، دارای فرهنگی والا بودند، تردیدی نداشتند که آفریدگانی برتر از انسانند، و افسانه ((سنتوروس، یا قنتوروس)) در میتولوژی یونانی، از این مهاجمات، سرچشمه دارد. و همین برخوردها بود که نشانه برتری فرهنگ و تمدن شرق بر غرب بود که تراژدی نبرد میان آخایی و تروا را پدیدار ساخت، جدال استعاری دو فرهنگ غربی و شرقی.

و از همان روزگار است که همچنان، شرق با همه آن پیشینه و غنای فرهنگی، و این همه آثار علمی و عرفانی، نادیده گرفته می شود و محققان، منشأ علم و فلسفه و هنر را یونان قلمداد می کنند. این یونان است که به ناگاهان، در زمانه ای که اروپا غرقه در جهل و توحش بود، علم و دانش و هنر از آنجا سرچشمه گرفت و چراغ حکمت، فرا راه کاروان بشری بیفروخت. آیین میترایی یا همان ((آیین مغان)) که در آثار عرفانی ایران، دیر مغان، پیرمغان، مغبچه، خرابات، مغان، می مغانه از آن سرچشمه گرفته، آیینی است که مظهر آن مهر، یعنی میترا بوده. آیینی با عنوان مجوس، که با برتری و فضیلت و قوانین والای انسانی و مهر و مروتی که در آن آیین وجود داشت، از نظر آیین مقدس اسلام، دارای ارج و حرمتی بایسته خود شد.

منبع : مهر و آتش

انتشارات سوره مهر چاپ سال 81

تألیف : مهرداد اوستا

به کوشش : بهروز ایمانی

تایپ : سایه

*** اشکانیان

اشکانیان، این ایرانیان شریف و دلیر و آزاده بودند که توانستند کشور را با شکستی که از اسکندر مقدونی یافته بود، بازسازی کنند. هر چند اسکندر، شاهنشاهی هخامنشی را یکسره منقرض کرد، اما سرانجام به پایمردی سکایی میترایی بود که ایران، از پس جنگ های متوالی و بی امان آزاد شد. آنان توانستند جانشینان اسکندر را که از فرزندان ((سلوکوس نیکاتر)) (1) سردار نام آور اسکندر بود، برجای خود بنشانند. با تدبیر همین نیکاتر بود که اسکندر توانست لشکریان بی شمار هخامنشی را در هم بشکند، و نیکاتر توانست برجای وی بنشیند و سرزمین ایران و شام را به زیر فرمان خود در آورد و پس از اسکندر، به جانشینی وی، بر ایران، فرمانروایی کند.

پارتیان (اشکانیان) با نبردهای پی در پی، سلسله سلوکی را از میان برداشتند و سرزمین ایران را به استقلال رسانیدند، استقلالی که پایه گذار یکی از برترین و مقتدرترین قدرت در عالم آن روزگار بود، قدرتی که بارها امپراتوری بزرگانی همچون امپراتوری رم را در هم شکست.(2) پارتیان سکایی، بنابر آیین مقدس خود، یعنی میترایی، توانستند قدرت مرکزی را، که تمام قدرت را به دست شاه و درباریان محدود می ساخت، برون آورند و به ایالات، استقلال بخشند که در سیاسیت اداری کشور، سهیم و در سرنوشت کشور، شریک بودند. حکومت آنان در عین حال، مستقل از نظر امور اقتصادی و فرهنگی، از والاترین نمونه های حکومت ها در آن روزگار به شمار می آمد.

هر یک از این ایالت ها، دارای نماینده ای در مرکز با نام مجلس مهستان بودند که سرنوشت کلی حکومت را در اختیار داشتند. محدود ساختن قدرت شاهان از جمله تدابیر آنان بود. در مجلس مهستان، طبقات مردم، کشاورزان، پیشه ورزان، چوپانان تا سپاهیان و بازرگانان، برگزیده می شدند که سرنوشت اداره کشور پهناور ایران را در عهده داشتند.

1- Seleucos nikater

2- درباره پارتیان رک: ایران از آغاز تا اسلام: تألیف ر.گیرشمن، ترجمه دکتر محمد معین، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ نهم، 1372، ص 285.

منبع : مهر و آتش

انتشارات سوره مهر چاپ سال 81

تألیف : مهرداد اوستا

به کوشش : بهروز ایمانی

تایپ : سایه

*** مسیر ییلاق و قشلاق اقوام سکایی :

گروهی به سوی مشرق تا دامنه های هیمالایا راه در می سپردند و به سرزمین کهنسال و متمدن هند سفر می کردند و با آیین آنان، یعنی ((ودایی)) که صفا و لطف با کیش اینان همسازی داشت، در هم می آمیختند. آیین مغان (مجوس) با تعالیم کریشنایی ((یوگا)) سخت همانند بود.

گروهی دیگر، استپ یا مرغزاران جنوب روسیه آن روزگار را از اکراین گرفته تا شبه جزیره بالتیک و بالکان در نوردیدند و به سوی جنوب روی آوردند و کشورهای شمال مدیترانه، یعنی تا شبه جزیره ایتالیا و یونان، راه در سپردند.

آنان با گاوهای اهلی و گاومیش ها، ارابه ها را می کشیدند و یا سواره با اسب پیش می رفتند. روزگاری بیش از چهارسال پیش از میلاد مسیح، یونانیان، که تا آن روزگار، اسب را ندیده بودند، با دیدن سواران دلیر و با فرهنگ سکایی پنداشتند که با خدایانی رو در رو قرار گرفته اند، چه آنکه اسب و آدمی را که بر روی آن به هر سو می تاخت، یک آفریده حیرت انگیز می شمردند که افسانه ((سنتوروس)) یا ((قنتوروس)) از آنجا سرچشمه گرفته بود. (1) خدایانی دلیر و در عین حال، خردمند و آزاده که تربیت بسیاری از پهلوانان باستانی یونان را تعهد کردند. اینان خدایانی سزاوار نیایش و تقدس بودند.

گروهی دیگر به سوی شمال روی آوردند، و طبق نگاشته مورخان قوم آس، با تمدن فرهنگی والا، خدایان اسکاندیناوی را پدید آوردند، چرا که قوم وایکینگ، آنان را سزاوار پرستش دانستند. سرور این قوم آس که از کلمه آسیا گرفته شده است، اودین (2)، همسرش ((فریگ)) (3) و فرزندش ثور (4) پهلوان و دشمن غولان یخ و تخته سنگ، ((ترول)) (5)، ((بالدر)) (6) رخشنده و جز اینان بوده اند (7).

1- رک : فرهنگ اساطیر یونان و روم : تالیف پیر گریمال، ترجمه دکتر احمد بهمنش، تهران، امیرکبیر، چاپ سوم، 1367، ج 1، ص 175

2- Odin

3- Frigg

4- Thor

5- Balder

6- رک : داستان های وایکینگ ها: اثر آلان بوشه، ترجمه اردشیر نیکپور، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1352

منبع : مهر و آتش

انتشارات سوره مهر چاپ سال 81

تألیف : مهرداد اوستا

به کوشش : بهروز ایمانی

تایپ : سایه